Gurre ve Şerhul-Gurre fil-Mantık

Mantık ilmi; sarf, nahiv ve belagat ilimleri gibi maksuda ulaşmaya vesile olması yönüyle öğrenilmesi gerekli ilimlerden biridir. Özellikle de iki usul dalı olan Usûlü’d-Dîn ve Usûlü’l-Fıkh ile doğrudan irtibatlıdır.

Çünkü Usûlü’l-Fıkh eserlerinde, bâhusus müteahhir usûl âlimlerinin eserlerinde konular mantık örgüsü içinde işlenmiştir. Bu sebeple Mantık ilmi öğrenmeden bu kitaplardan gereği gibi istifade etmek pek mümkün görünmemektedir.

ŞERHU’L-GURRE Fİ’L-MANTIK

Kutbüddîn es-Safevî (ö. 955/1548) tarafından; allâme Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin (ö. 816/1413) Farsça olarak kaleme aldığı, daha sonra oğlu Nûruddîn Muhammed b. Ali el-Cürcânî’nin de (ö. 837/1434) ilaveler ekleyerek Arapça’ya tercüme ettiği el-Gurre isimli mantık risalesi üzerine kaleme alınan şerhtir.

ÖZETLE ŞERHU’L-GURRE Fİ’L-MANTIK ESERİ

Kutbüddin es-Safevî’nin Nûruddîn Muhammed el-Cürcânî’ye ait el-Gurre fi’l-Mantık isimli mantık risâlesi üzerine kaleme aldığı şerhtir.

Nûruddîn Muhammed’in el-Gurre fi’l-Mantık eseri; aslında babası Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin kendisi için yazdığı Farsça bir risaledir.

Seyyid Şerîf el-Cürcânî mantık ilmine dair iki tane risâle kaleme almıştır. Birincisine es-Suğrâ, ikincisine el-Kübrâ ismini vermiştir. Daha sonraları oğlu Nûruddîn Muhammed bazı faideli bilgiler ekleyerek her iki risâleyi de Arapça’ya tercüme etmiştir.

Bunun yanında babasının “es-Suğrâ” risâlesine “el-Gurre” ismini, “el-Kübrâ” risâlesine de “ed-Dürre” ismini vermiştir. 

Eserin Muhtevası

Genel muhteva ve taksimlere bakıldığında metin, Kâtibî’nin Şemsiyye isimli eserinin özeti mahiyetindedir. Şu kadar farkla ki Şemsiyye müellifi kitabını üç ana başlık altında ele almış, her başlığı fasıllara, fasılları da mebhaslere ayırmıştır.

Burada ise müellif her bir meseleyi ayrı bir fasılda ele almış ve risâle bir mukaddime ve otuz üç bölümden meydana gelmiştir.

Müellif, eserin mukaddimesinde insanı diğer canlılardan ayıran ma‘kûlatı idrak edip kavrama özelliğine temas etmiş ve bu özellik sayesinde bilgi edinmesinin mümkün olduğuna dikkat çekmiştir.

Devamında bilginin tasavvur ve tasdik olarak iki kısma ayrıldığını ifade ederek mantık açısından tasavvur ve tasdik kavramlarını ele almıştır.

İkinci bölümde tasavvur ve tasdikin kısımları olan nazarî ve zarurî bilgiyi, üçüncü ve dördüncü kısımda ise nazar ve fikir kavramlarını ele almıştır. Beşinci bölümde de delâlet ve elfâz bahislerinin mantık ilminde neden yer aldığını açıklamıştır.

Diğer bölümlerde sırasıyla mantık ilminin temel iki başlığından birincisi olan “Tasavvur”u, tasavvurun iki kısmından birincisi olan mebâdî niteliğindeki delâlet bahislerini, ardından ikinci kısmı olan mekâsıd niteliğindeki tarif (kavl-i şârih) ve kısımlarını ele almıştır.

Devamında mantık ilminin temel iki başlığından ikincisi olan “Tasdik”i, tasdikin iki kısmından birincisi olan kaziyyeleri, kaziyyelerin hamliyye ve şartiyye gibi kısımlarını ve onların da alt kısmı olan ‘ma‘dûle’, ‘muhassale’ ve ‘müveccehe’ gibi kısımlarını ele almış, ‘aks’, ‘tenâkuz’ gibi kaziyyelerin hükümlerini açıklamıştır.

Son olarak da “Tasdik”in ikinci kısmı olan kıyas ve çeşitlerini ele almıştır.